هرم ارتباطي دولت، صنعت و دانشگاه:پارك‌هاي علمي و فناوري
در آغاز قرن بيست و يكم ، پيشرفتهاي فناوري و گسترش پديده جهاني شدن، چالشها و فرصتهاي فراواني را براي كشورها اعم از توسعه يافته و در حال توسعه به وجود آورده است. با تغييرات سريع و شگرف در دنياي امروز توجه به نوآوري و طراحي سيستمي كه بتواند محصولات و خدمات بهتري را براي عرضه به جهانيان توليد كند از مهمترين دغدغه هاي برنامه ريزان در كشورها بحساب مي آيد.
تدوين و راه اندازي سيستم ملي نوآوري(NIS) در بسياري از كشورها باعث شده است كه خلاقيت ها، ايده ها، مهارتها و نيروي انساني بين دانشگاهها، مراكز تحقيقاتي و بخش هاي مختلف اقتصادي جامعه جريان يافته و از طريق تعامل بين اين مراكز و توسعه فرهنگ نوآوري و كارآفريني، توسعه اقتصادي در كشورها امكانپذير گردد. . در طراحي سيستم نوآوري ملي كه به ايجاد و ارتباط بين دولت، دانشگاه و صنعت اهميت زيادي داده مي شود.
.پارك هاي علمي و فناوري(STPs) بعنوان بستري مناسب براي توسعه همكاري هاي سه جانبه شناخته شده اند پارك هاي علمي و فناوري از طريق ارائه تسهيلات و حمايت موثر از احداث صنايع كوچك متكي بر نوآوري و افزايش قدرت رقابت در مؤسسات موجود و ايجاد يك فضاي جذاب و زير ساخت مناسب براي سرمايه گذاران خارجي مي تواند به توسعه اقتصادي كمك شايان نمايد.
مفهوم پارك هاي علمي و فناوري
پارك هاي موجود در جهان به دليل داشتن اهداف و سياست هاي گوناگون به اسامي متفاوتي مانند پارك علمي، پارك فناوري، پارك صنعتي، پارك كارآفرينان، مراكز نوآوري و شهرك هاي علمي و فناوري ناميده مي شوند.
پارك هاي علمي و فناوري، محيط هايي مناسب براي استقرار و حضور حرفه اي شركتهاي فناوري، كوچك و متوسط واحد هاي تحقيق و توسعه صنايع و مؤسسات پژوهشي است كه در تعامل سازنده با يكديگر و با دانشگاه ها به فعاليت هاي فناوري اشتغال دارند. هدف نهايي اين همنشيني، ايجاد چشمه هاي فناوري و تسهيل فرايند جذب، ارتقاء و انتشار آن است.
اهم اين فعاليتها شامل بازار سنجي، ايده پردازي، پژوهش علمي، طراحي مهندسي، نمونه سازي، طراحي صنعتي، استاندارد سازي، تدوين دانش فني، ثبت مالكيت فكري، فروش و عمليات مشاوره اي براي توليد محصولات فناوري و در عرصه توليد صنعتي و همچنين عرضه ساير خدمات تخصصي مي باشد. همكاري هاي بين المللي براي استفاده از تجارب جهاني و همچنين حضور مؤثر در بازارهاي فناوري جهان به منظور رسيدن به توسعه اقتصادي از اهداف راهبردي پارك هاي علمي و فناوري است. براساس تعريف ارائه شده توسط انجمن بين المللي پارك هاي علمي اين پارك ها به شرح زير معرفي مي گردند « يك پارك علمي و فناوري، سازماني است كه به وسيله متخصصين حرفه اي مديريت مي شود و هدف اصلي آن افزايش ثروت در جامعه از طريق تشويق و ارتقاء فرهنگ نوآوري و افزايش رقابت سازنده ميان شركت ها و مؤسساتي است كه متكي بر علم و دانش در محيط پارك فعاليت مي كنند. براي دستيابي به اين هدف يك پارك علمي با ايجاد انگيزش و مديريت جريان دانش و فناوري ميان دانشگاه ها، مراكز تحقيق و توسعه، شركت هاي خصوصي و بازار، ايجاد و رشد شركت هاي متكي بر نوآوري را از طريق مراكز رشد و فرآيندهاي زايشي تسهيل مي نمايد.
در تعريف ديگري پارك ها را مركزي مي دانند كه با در اختيار قرار دادن امكانات و خدمات از يك سو و مشاوره هاي لازم در زمينه هاي مديريتي از سوي ديگر، ايجاد، پرورش و توسعه صنايع نوپا را سبب مي شود. پارك هاي علمي و فناوري تسهيلاتي براي فعاليتهاي پژوهشي و فني هستند كه زير يك سقف عمل مي كنند و از تجهيزات و امكانات موجود در پارك به طور مشترك استفاده مي نمايند، همچنين دسترسي يكساني به دامنه وسيعي از برنامه هاي فني، حرفه اي و مالي داشته باشند.
پارك هاي علمي و فناوري داراي سه مشخصه اصلي هستند :
-توسعه املاك پارك از طريق واگذاري به شركت هاي فناوري و مراكز تحقيق و توسعه.
-فعاليت سازمان يافته براي انتقال فناوري از دانشگاه ها به جامعه با حمايت دولت.
-مشاركت مراكز آموزشي و پژوهشي، دولت و صنايع بخش خصوصي براي توسعه فناوري.
اهداف و وظايف پارك هاي علمي و فناوري
حدود دو دهه از طرح رويكرد نظام مند در مباحث نوآوري و فناوري مي گذرد و در طول اين مدت، اين ابزار جايگاه ويژه اي در محافل سياست گذاري نوآوري و فناوري در جهان به خود اختصاص داده است. از بازيگران كليدي در اين نظام ملي نوآوري، پارك هاي علمي و فناوري هستند. دولت ها و سازمان هاي مختلف از ايجاد پارك هاي علمي و فناوري اهداف مختلفي را دنبال مي كنند.بطور كلي اهداف تاسيس پارك هاي علمي و فناوري را مي توان بشرح زير ارائه داد :
-تجاري سازي تحقيقات و تحقق ارتباط بخش هاي تحقيقاتي، توليدي و خدماتي جامعه.
-حمايت از شركت هاي متكي بر دانش فني و جذب سرمايه هاي بين المللي و داخلي.
-حمايت از ايجاد و توسعه شركت هاي كوچك و متوسط فناوري و پشتيباني از مؤسسات و شركت هاي تحقيقاتي و مهندسي نوآور با هدف توسعه اقتصاد دانش محور.
-كمك به افزايش ثروت در جامعه از طريق توسعه اقتصادي متكي بر فناوري و نوآوري.
-تكميل چرخه تحقيقات از دانشگاه تا صنايع و تسريع روند انتقال فناوري با همكاري دولت.
پارك ها مجموعه اي از واحدهاي صنعتي ـ پژوهشي و بعضاً با فناوري برتر، آشنا با تحقيق و توسعه و علاقمند به بهره گيري از خدمات پژوهشي و صنعتي و مستقر در محيطي با استعدادهاي بالقوه نرم افزاري، اطلاعاتي و آزمايشگاهي مي باشند كه براي نيل به اهداف خود كاركردها و وظايفي را به عهده دارند :
-سازماندهي براي ارائه خدمات مؤثر و مورد نياز به واحدهاي فناوري به منظور كمك به رشد آنها.
-جلب و سازماندهي توانايي ها و امكانات بالقوه موجود در منطقه براي ايجاد پيوند بين امكانات و منابع دانشگاه ها و مراكز علمي، فناوري و صنعتي .
-ايجاد بسترهاي مناسب به منظور ارتقاء دانش فني در جهت رقابت در عرصه جهاني و جذب متخصصان و سرمايه گذاري هاي خارجي.
-فراهم نمودن فضاي مناسب براي مشاركت واحدهاي فناوري خارجي در پارك براي توسعه فناوري.
-كمك به ايجاد شركتها و بنگاه هاي اقتصادي كوچك و متوسط جديد از طريق مراكز رشد واحدهاي فناوري.
پارك‌هاي علمي و فناوري و دانشگاه ها
اگر چه پارك هاي علمي و فناوري ساختار مناسبي براي توسعه همكاري هاي سه جانبه دولت، دانشگاه و صنعت هستند، ليكن در اين ميان ارتباط پارك ها با دانشگاه ها از اهميت بيشتري برخوردار است. اين اهميت به حدي است كه در بسياري از كشورها، دانشگاه ها از طريق واگذاري اراضي و دريافت حمايت هاي مالي و منطقه اي اقدام به ايجاد پارك هاي علمي و فناوري در مجاورت خود مي نمايند.
نقش دانشگاه ام اي تي (MIT) در ايجاد و رشد موسسات فناوري در منطقه بوستن آمريكا، تاثير دانشگاه استنفورد در خلق و باروري دره سيليكون و همكاري دانشگاه صنعتي شريف با پارك علمي و فناوري پرديس و بسياري ديگر از دانشگاه ها كاملاً مشهود است.در كشور ما پس از تجربه شهرك علمي و تحقيقاتي اصفهان و ترويج ايده پارك ها و مراكز رشد در سال هاي اخير، بسياري از دانشگاه ها نسبت به ايجاد پارك علمي و فناوري اقدام نموده اند.
ارتباط بين آموزش عالي و بخش هاي مختلف اقتصاد نظير پارك هاي علمي و فناوري نه تنها بايد براساس سنت هاي آموزش عالي و وظايف كلاسيك آن جهت داده شود، بلكه نسبت به تغيير نيازهاي ملي كشور و جهان اقتصاد پيرامون آن و عوامل رشد و توسعه فناوري مي بايست، عكس العمل مناسب را نشان دهد. به علاوه، دانشگاه ها در اقتصاد كنوني با نقش فعالي كه ايفاء مي كنند، تاثير بسياري بر شتاب روند توسعه منطقه اي و ملي گذاشته و مي گذارند. نقش هاي كليدي دانشگاه ها در ارتباط با پارك هاي علمي و فناوري توسعه منابع انساني، كمك هاي فني به بنگاها و انتقال فناوري در صنايع کاربردي و پايه در محصولات جديد مي باشد.
علاوه بر منافع ، سرمايه گذاري دانشگاه ها در پارك ها بدون توجه به روش هاي مناسب ايجاد پارك فناوري و عدم برنامه ريزي و سياست گذاري صحيح مي تواند تبعات ناگواري به همراه داشته باشد و پروژه توسعه پارك هاي علمي ـ فناوري ـ دانشگاهي را با شكست مواجه نمايد. دانشگاه ها اهداف خاصي را براي راه اندازي پارك هاي علمي و فناوري در مجاورت دانشگاه ها دنبال مي نمايند كه از آن جمله مي توان به مشاركت دانشگاه ها در توسعه اقتصادي منطقه، تقويت ارتباط دانشگاه و صنعت و تجاري سازي نتايج تحقيقات دانشگاه اشاره كرد .
صرف نظر از اهداف اوليه دانشگاه در ايجاد پارك هاي علمي و فناوري در كنار دانشگاه ها اين عمل داراي مزاياي متعددي است كه مواردي از آن به قرار، افزايش اعتبار دانشگاه در جامعه، انتقال تكنولوژي از دانشگاه به صنعت، ايجاد محيط كار براي دانش جويان و دانش آموختگان، ايجاد محيط مناسب براي راه اندازي شركت هاي فناوري توسط اساتيد دانشگاه و بهره گيري شركت هاي مستقر در پارك ها از تخصص دانشگاهيان مي باشد.
پارك‌هاي علمي و فناوري و اشتغال
يكي از معضلات فعلي در دنياي امروز و به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، عدم ارتباط منطقي و كارآمد ميان مراكز آموزشي موجود در اين كشورها و فرصت هاي شغلي بازار كار است، به طوري كه افراد جامعه پس از طي دوره هاي آموزشي، در دستيابي به شغل مناسب با مشكل مواجه شده و قادر نخواهند بود كه به درستي از مهارت ها، آموزش ها و اندوخته هاي خود در جهت كسب شغل و ارتقاء شغلي بهره ببرند.
در كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه از پارك هاي علمي و فناوري و هم چنين مراكز رشد فناوري براي پُر كردن شكاف بين دانش آموختگان دانشگاه ها و فرصت هاي شغلي بازار كار استفاده مي شود. در سرتاسر جهان، اين نكته پذيرفته شده است كه پارك هاي علمي و فناوري و مراكز رشد ابزارهاي مطمئني براي تبديل نوآوري ها و دستاوردهاي تحقيقاتي به محصولات و نيز ترغيب كارآفريني، توسعه فناوري و خلق فرصت هاي جديد شغلي است.بنابراين، به نظر مي رسد كه در آينده و براي فراهم كردن بستر اشتغال تمركز بخش خصوصي در كشورهاي درحال توسعه بايد بر صنايع كوچك و رشد و توسعه آنها در پارك هاي علمي و فناوري استوار باشد.
دولت ها از طريق ساختار پارکها قادر خواهند بود تا سياست هاي خود را در جهت حمايت از نوآوري و كارآفريني و توسعه فعاليت هاي تحقيق و توسعه صنعت و دانشگاه پياده سازي نمايند. پارك هاي علمي و فناوري با حمايت از كسب و كار شركت ها در مجاورت دانشگاه ها، خلق مشاغل جديد در صنايع مدرن و پيشرفته و كمك به ايجاد هم افزايي ميان صنايع و شركت ها مي توانند به عنوان يك استراتژي توسعه اقتصادي پايدار تلقي شوند. عدم آشنايي بخش خصوصي و دولتي با موضوع پارك ها، اهميت و مزاياي آنها، سختي برنامه ريزي صحيح و موثر در راه اندازي پارك ها، وجود قوانين دست و پاگير و عدم وجود اجماع در خصوص پشتيباني از پارك ها در ميان دستگاه ها و وزارتخانه هاي مربوطه از آن جمله مي باشند
در خصوص راه اندازي و گسترش پارك هاي علمي و فناوري در كشور پيشنهاد مي شود ملاحظات آتي مدنظر سياستگزاران و تصميم گيرندگان امر قرار گيرد:
4) تاسيس قطب هاي علمي و صنعتي در بخش هاي خاصي از صنعت و فناوري و جلوگيري از عمومي كردن پارك هاي علمي و فناوري تا حدودي مي تواند ضامن موفقيت آنها باشد.
5) از آنجايي كه هدف از تاسيس پارك هاي علمي و فناوري افزايش ثروت در جامعه و نيل به توسعه اقتصادي از طريق جذب دانشمندان و متخصصين ايراني در خارج از كشور وجلب سرمايه گذاران خارجي است ضروري است قوانين مرتبط با اين دو موضوع نيز اصلاح گردد.
6) توسعه پارك هاي علمي و فناوري و موفقيت آنها بدون حضور دانشگاه ها و بدون مشاركت بخش خصوصي و حمايت مسؤلين دولتي در سطح مناطق و استانها امكانپذير نخواهد بود.
1) پيشنهاد مي شود كه با طراحي و پياده سازي يك نظام ملي نوآوري و بهره گيري از رويكردي سيستمي به تاسيس و راه اندازي پارك هاي علمي و فناوري اقدام نمود.
2) با توجه به تفاوت شرايط اقتصادي و اجتماعي در هر كشور و با عنايت به اين مسئله كه هر يك از پارك هاي فناوري در جهان داراي مدتي خاص و بومي منطقه خود هستند، ضروري است در راه اندازي پارك ها از انجام حركت هاي شتاب زده، بدون مطالعه و نيز كپي برداري از نمونه هاي خارجي خودداري شود.
3) توصيه مي شود كه از راه اندازي پارك هاي علمي و فناوري به دلايل سياسي و چانه زني هاي دولتي در هر نقطه از كشور و بدون توجيه اقتصادي كه ثمره آن تنها هدر دادن منابع و سرمايه هاي ملي است اجتناب ورزيده شود.
منابع:
1. آژير، آزاده. راهكارهاي تعامل بيشتر صنعت كشور با دانشگاه.1381. مركز اطلاع رساني وزارت صنايع و معادن http://www.mim.gov.ir/
2. باقرزاده، ميترا(مترجم). نقش دانشگاه ها در توسعه پارك هاي علمي و تحقيقاتي. انتشارات مركز اطلاعات علوم و تكنولوژي شهرك علمي و تحقيقاتي اصفهان.1374.
3. خالقيان، امين رضا(مترجم). مرور ادبيات پارك هاي تحقيقاتي در ايالات متحده.1382. http://www.itiran.com/
4. سلطاني، بهزاد. بررسي پارك ها و مراكز رشد در ايران. نخستين كارگاه آموزشي پارك ها و مراكز رشد علم و فناوري.اصفهان. 1382.
5. سيف الدين اصل، امير علي. انكوباتورها: مكانيزم استفاده از بهره و تراز فن آفرينان.1382. سایت دفتر همكاري هاي فن آوري رياست جمهوري http://www.tco.ac.ir/
6. صفاري نيا، مهدي.مطالعه موردي پارك فناوري پرديس. سایت دفتر همكاري هاي فناوري رياست جمهوري.www.tco.ac.ir
7. كريميان اقبال، مصطفي. ايجاد پارك هاي فناوري در مجاورت دانشگاه ها: فرصت ها و چالشها. انتشارات شهرك علمي و تحقيقاتي اصفهان.1383.
8. مجيب، ژاله. گزارش فعاليت هاي اداره كل پارك ها و مراكز رشد علم و فناوري. معاونت فناوري پارك ها و مراكز رشد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري.1384.
9. Chakrebarti , A . & Richard . Lester. Regianal Economic Development. Proceedings IEEE Conference on Engineering Management.2002. Cambridge, UK
10. Sanz , Luis. The Role of Science and Technology parks in Economic Development. 2002. IASP Library. Malaga, Spain. http://www.iasp.ws/
